Gdzie stosuje się szalunki?
Szalunki wykonuje się podczas prac związanych z wylewaniem betonu i żelbetonu, czasami również wykorzystuje się je w pracach murarski, jednak znacznie rzadziej. W momencie budowania domu z szalunkami najczęściej mamy do czynienia w trakcie wylewania ław fundamentowych, fundamentów, stropów, schodów, belek, podciągów i wieńców. Oprócz tego w budownictwie jednorodzinnym szalunki stosuje się podczas wylewania przeróżnych słupów i płyt fundamentowych. Dzięki szalunkom nadajemy odpowiedni kształt i wielkość elementom betonowym przewidzianym w projekcie domu. Bez nich nie byłoby to możliwe.
Z czego zrobić szalunek? Jakich materiałów użyć?
Z uwagi na fakt, że szalunki, to specjalne konstrukcje podtrzymujące beton do momentu jego wyschnięcia, a beton z kolei jest bardzo ciężki szczególnie żelbeton z dodatkiem kruszywa, szalunki muszą być wykonane z wytrzymałego materiału.
Przy budowie domu szalunki najczęściej wykonuje się ręcznie z desek, płyt OSB lub sklejki drewnianej. Jest to najtańsze i najprostsze rozwiązanie. Możliwy jest zakup lub wynajem gotowych szalunków systemowych, które znacznie ułatwiają i przyspieszają pracę, jednak koszt takiego przedsięwzięcia jest znacznie wyższy niż wykonanie szalunków ręcznie.
Szalunki z desek
Deski to najpopularniejszy materiał wykorzystywany w budownictwie. Do wykonania szalunków z desek stosuje się drewno budowlane, czyli takie o gorszej jakości. W przypadku szalunków deski nie muszą być najwyższej klasy, bo jedyną ich funkcją jest podtrzymanie betonu w odpowiednim położeniu. Drewno łatwo się obrabia, dlatego szalunki z desek są łatwe do wykonania. Deski można dociąć nawet ręczną piłką w przypadku, kiedy ważna jest precyzja np. przy szalowaniu schodów. Deskowanie wykonuje się z desek o grubości min 2,5 cm. Im deski są dłuższe, tym lepiej, bo większą powierzchnię pokryjemy za jednym razem i będzie mniej połączeń.
Dużym plusem szalunków z desek jest to, że nie przylegają trwale do betonu i w łatwy sposób można je zdemontować. Deski po oczyszczeniu wykorzystuje się ponownie do kolejnych szalunków, a po budowie można je odsprzedać, jeśli nie są zniszczone. W ostateczności można przeznaczyć je na opał.
Dużym minusem szalunków z desek jest fakt, że ich wykonanie jest bardzo czasochłonne i pochłania naprawdę duże ilości desek. W niektórych przypadkach zużycie drewna jest jeszcze większe, jeśli szalunki trzeba podpierać stemplami lub wbijać kołki stanowiące podparcie po bokach szalunków.
Z uwagi na duże zużycie materiału, długi i mozolny czas wykonania oraz rosnące ceny drewna powoli odchodzi się od tego rozwiązania.
Szalunki z płyt OSB i MDF
Szalunki wykonywane z płyt wykorzystywane są najczęściej do szalowania stropów. Coraz częściej płyty wykorzystuje się również do szalowania fundamentów i wieńców. Dzięki nim można pokryć od razu dużą powierzchnię, którą łatwo wypoziomować i wypionować.
W odróżnieniu od desek szalunki wykonane z płyt dają prostą i gładką powierzchnię betonu. W ich przypadku nie ma mowy o wyciekach pomiędzy szczelinami. Szalunki z płyt są porównywalne cenowo do deskowania, jednak za ich pomocą praca przebiega znacznie szybciej. Zarówno wadą, jak i zaletą szalunków z płyt jest ich elastyczność. Przydaje się to w momencie nietypowych zabudów, które wymagają wylania betonu np. w kształcie łuku. Dzięki swojej elastyczności płyty bez problemu wyginają się w takie kształty. Nie osiągniemy tego, stosując deski.
Do szalowania fundamentów wystarczą płyty o grubości 12-18 mm jednak, jeśli w grę wchodzi szalowanie stropów, wtedy należy użyć grubszych płyt np. 22 mm. Przy wykonywaniu szalunków z płyt, podobnie jak w przypadku deskowania wymagane jest ich wzmocnienie w górnej części oraz po bokach. Szalunki z płyt wykonuje się praktycznie tak samo, jak te z desek, tyle że o wiele szybciej.
W przypadku płyt OSB największym ich minusem jest trwałość. Pomimo tego, że są wytrzymałe, to nie są tak odporne, jak deski. Po kilku użyciach mogą nadawać się do wyrzucenia. Z uwagi na ich skład nie użyjesz ich jako opału, więc będzie trzeba je zutylizować. Kolejną wadą płyt w ostatnim czasie okazuje się znaczący wzrost ich cen. Wykonanie szalunków z płyt może okazać się bardzo kosztowne i nieopłacalne.
Jeśli płyty nie zostaną bardzo zniszczone, można je wykorzystać do innych prac oczywiście po wyczyszczeniu. Możesz wykorzystać je w garażu, altance lub na poddaszu.
Szalunki systemowe
Szalunki systemowe, to zdecydowanie nowoczesne rozwiązanie. Wykorzystuje się je zarówno do szalowania ścian, jak i stropów. Największą ich zaletą jest szybkość i precyzja montażu. Ponadto są bardzo wytrzymałe i bezpieczne. Szalunki systemowe są wielokrotnego użytku. W łatwy sposób można je zamontować i zdemontować.
Szalunki systemowe zbudowane są z ramy aluminiowej bądź stalowej oraz ze sklejki szalunkowej. Występują w kilku rodzajach. Najpopularniejsze są przesuwne i przestawne.
Szalunki systemowe przesuwne można regulować i przestawiać w górę i w dół bez demontażu ich konstrukcji. Natomiast szalunki systemowe przestawne trzeba zdemontować i ponownie rozłożyć je w innym miejscu.
Szalunki tracone
Coraz częściej inwestorzy wybierają ten rodzaj szalunków. Jest to system, który pozwala na wznoszenie fundamentów bez konieczności demontowania szalunków. Szalunki tracone wykonuje się z płyt styropianowych, czyli specjalnych kształtek wykonanych z twardego styroduru, płyt betonowo-wiórowych lub specjalnych pustaków zasypowych, które zalewa się betonem. Ten typ szalunków pozostaje w ziemi i stanowi część konstrukcji budynku. Dzięki nim można zaoszczędzić dużo czasu oraz pieniędzy na drewno, które jest dość drogie.
Rodzaje szalunków
Spośród szalunków możemy wyróżnić kilka rodzajów:
- Szalunki fundamentowe — przeważnie są małych rozmiarów i nie wymagają specjalnych systemów szalunkowych. Z uwagi na małą powierzchnię wykonuje się je z desek lub płyt,
- Szalunki słupowe — te wykonuje się z desek płyt lub za pomocą specjalnych szalunków słupowych. Zastosowanie gotowych rozwiązań znacznie przyspiesza postęp prac,
- Szalunki stropowe — tutaj mamy kilka możliwości do wyboru. Możemy skorzystać z tradycyjnego deskowania lub płytowania powierzchni, podpierając ją drewnianymi stemplami. Inną opcją jest wykorzystanie gotowych rozwiązań. Można użyć szalunków systemowych do wylania stropów monolitycznych lub wykonać strop panelowy typu teriva,
- Szalunki wieńcowe — podobnie, jak szalunki fundamentowe najprościej jest wykonać je z desek lub płyt. Szalunki wieńcowe montuje się na szczytach ścian w celu wylania wieńca. Muszą być mocno skręcone ze sobą,
- Szalunki na podciągi i nadproża — ten rodzaj szalunków także najłatwiej wykonać z desek lub płyt. Szalunki na podciągi muszą być solidne i mocne. Trzeba konkretnie je podeprzeć podobnie jak w przypadku stroków. Szalunki na nadproża z uwagi na małą powierzchnię nie wymagają, aż tak solidnego podparcia. Wszystkie szalunki muszą być wykonane prosto i stabilne, aby beton ich nie rozepchał lub żeby nie opadły, bo to może powodować problemy w dalszych pracach, a ponadto może osłabiać konstrukcję,
- Szalunki systemowe — gotowe element, które składa się jak klocki. Są mocne i wytrzymałe. Po zalaniu ich betonem demontuje się je i używa ponownie,
- Szalunki tracone — w ich przypadku stanowią część konstrukcji budynku. Nie demontuje się ich po zalaniu betonem.
Jak zrobić szalunek fundamentowy samemu?
Wykonanie szalunków nie jest bardzo trudne pod warunkiem, że mamy pomoc. Jedna osoba może mieć problem z ich wykonaniem. O ile poradzi sobie z szalunkami fundamentowymi, to z podciągami, wieńcami i stropami już nie da rady. Aby dobrze wykonać szalunki, wystarczy mieć odpowiednie narzędzi i trzymać się projektu.
Kiedy w wykopach został zalany chudy beton, możesz przejść do szalowania ławy fundamentowej. Załóżmy, że szalowanie wykonujesz z desek.
W pierwszej kolejności należy wymierzyć obrys ławy fundamentowej, inaczej mówiąc wytyczyć fundamenty. Aby to zrobić w czterech narożnikach budynku, trzeba wbić paliki drewniane, a na nich zamocować deski w poziomie. Taka konstrukcja powinna być wykonana szerzej niż ławy fundamentowe i tworzyć obrys budynku. Następnym krokiem jest dokładne wyznaczenie osi fundamentów. Wykonując pomiary, zaznacz na zamontowanych poziomo deskach trzy linie. Jedna z nich stanowić będzie oś fundamentów, a dwie pozostałe ich wewnętrzną i zewnętrzną krawędź. Dobrze, jeśli użyjesz do tego lasera, wtedy praca będzie dokładniejsza.
Na zaznaczonych wcześniej zewnętrznych i wewnętrznych liniach wbij gwoździe lub wkręć wkręty. Na zamocowanych wkrętach rozciągnij sznurek budowany. Naciągnij go mocno, żeby nie opadał. W ten sposób otrzymasz obrys fundamentów zewnętrznych.
Następnie odmierz pozostałe fundamenty wewnętrzne. Powbijaj paliki i porozciągaj sznurki. Skontroluj położenie fundamentów. Sprawdź, czy wszystko zgadza się z projektem. Jeśli tak to możesz przystąpić do deskowania.
Po zewnętrznej stronie sznurków powbijaj drewniane paliki na taką głębokość, aby były sztywne i stabilne. Wbijając je, pamiętaj o zachowaniu dystans od sznurka. Dystans powinien wynosić tyle, ile mm grubości mają używane deski. Jeśli wbijesz paliki przy samym sznurku, to po zamocowaniu desek powierzchnia fundamentów zmniejszy się o ich grubość. Paliki powbijaj pionowo, co około 1 m.
W następnym kroku dotnij deski na odpowiednią długość, jeśli są za krótkie, połącz dwie ze sobą. Deski montuj po wewnętrznej stronie wbitych palików. Układaj jedną na drugą do wymaganej wysokości i przykręcając je do wbitych pali. W narożnikach poskręcaj ze sobą poszczególne ściany z desek tak, aby szalunek tworzył jedną całość. W międzyczasie kontroluj czy deski są w poziomie, pionie i czy nie odbiegają od linii osi. W ten sposób za deskuj całą powierzchnię.
Po wykonaniu szalunków wzmocnij je z każdej strony listewkami, żeby beton ich nie rozepchną. Kolejnym krokiem jest montaż zbrojenia. Po jego ułożeniu szalunki drewniane poskręcaj od góry listewkami. Po przygotowaniu szalunków i ułożeniu zbrojenia zalej je odpowiednią mieszanką betonu. Kiedy beton wyschnie, po kilku dniach zdemontuj szalunki. Wyznacznikiem tego, że fundament jest gotów do rozszalowania, jest oddzielanie się betonu od desek. Podczas wysychania pomiędzy betonem a deskowaniem utworzy się przerwa.
Fundamenty bez szalunków
W niektórych przypadkach możliwe jest wykonanie fundamentów bez szalowania. Aby można było to zrobić, wymagane jest twarde i stabilne podłoże. Rzadko wykonuje się taki rodzaj fundamentów i stosuje się go w budynkach o małej kubaturze.
Jak zrobić szalunki — Podsumowanie
Teraz już wiesz jak wykonać szalunek pod fundamenty. To z czego zrobić szalunek w dużej mierze zależy od samego projektu i skomplikowania budynku. Najważniejsze podczas ich wykonywania są pomiary. Musisz zrobić je dokładnie, aby budynek powstał w wyznaczonym na planie miejscu. Kolejną ważną rzeczą jest porządne ich wzmocnienie. Beton jest bardzo ciężki i z łatwością może wyłamać źle poskręcane szalunki.
Zobacz także: Ładowarki budowlane – definicja i rodzaje